Keywords: Salamis Harbor, Ampelaki, 2022 excavation, Lolos, Simosi
Του Ευάγγελου Κρουστάλη
Στις 26 Οκτωβρίου 2023 το Υπουργείο Πολιτισμού δημοσίευσε στην επίσημη ιστοσελίδα του εκτενές δελτίο τύπου αναφερόμενο στα αποτελέσματα των αρχαιολογικών ερευνών της περιόδου 2022 στον αρχαίο λιμένα Σαλαμίνος.
https://www.culture.gov.gr/el/Information/SitePages/view.aspx?nID=4760#prettyPhoto
Η ανακοίνωση αυτή τροφοδότησε πλειάδα δημοσιεύσεων σε ελληνικά και διεθνή μέσα ενημέρωσης.
Η έρευνα του 2022 πραγματοποιήθηκε από δωδεκαμελή ερευνητική ομάδα, υπό τη συνδιεύθυνση του Ομότιμου Καθηγητή Αρχαιολογιάς Γιάννου Λώλου, εκ μέρους του Ινστιτούτου Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών, και της δρος Αγγελικής Σίμωσι, εκ μέρους της Εφορείας Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών. Η εκτέλεση της ανασκαφής θα ήταν αδύνατη, χωρίς την επιμονή, το πείσμα και την ευστροφία της δρος Χριστίνας Μαραμπέα, η οποία παράλληλα με την ευθύνη για τις αρχαιολογικές εργασίες, ήταν επιφορτισμένη με την επίλυση δύσκολων τεχνικών προβλημάτων.
Η ανασκαφή στον αρχαίο λιμένα Σαλαμίνος, που ταυτίζεται με τον σύγχρονο όρμο του Αμπελακίου, στην ανατολική πλευρά της νήσου αποτελεί τη μοναδική αρχαιολογική έρευνα στον Ελλαδικό χώρο που έχει αμφίβιο χαρακτήρα, δηλαδή η εκτέλεσή της γίνεται με τον συνδυασμό χερσαίων και ενάλιων μεθόδων. Ο υπό διερεύνηση χώρος, που βρίσκεται μέσα στη θάλασσα, περιβάλλεται από φράγμα και αποστραγγίζεται καθημερινά, με τη χρήση ισχυρών υδραντλιών.
Μετά την απομάκρυνση των υδάτων και την αποκάλυψη του πυθμένα της θάλασσας τα μέλη της ανασκαφικής ομάδας πραγματοποιούν ανασκαφή, με μέσα όμοια με εκείνα που χρησιμοποιούνται στις χερσαίες ανασκαφές, αλλά με τη βασική διαφορά ότι όλο το σκάψιμο γίνεται μέσα στη λάσπη. Φυσικά, η χρήση σκούπας είναι αδύνατη. Οι αφαιρούμενες επιχώσεις συσσωρεύονται προσωρινά κοντά στο σκάμμα και στη συνέχεια ελέγχονται προσεκτικά σε νεροκόσκινο, για την τυχόν εύρεση κινητών αντικειμένων.
Την επιλογή της μεθολοδολογίας που μόλις περιγράψαμε επέβαλαν οι ιδιάζουσες συνθήκες του χώρου, που καθιστούν αδύνατη την χρήση συμβατικών μεθόδων ενάλιας αρχαιολογικής έρευνας. Σε όσους δεν καταπιάνονται με αρχαιολογικές ανασκαφές είναι πολύ δύσκολο να συλλάβουν τη δυσκολία της συγκεκριμένης έρευνας. Ο Γιάννος Λώλος και οι συνεργάτες του έχουν επιλέξει κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες να εκδηλώνουν την αγάπη τους για την ιστορία και τις αρχαιότητες του τόπου μας, αποκλειστικά μέσα από το άοκνο έργο τους. Πρόκειται για μια ποιότητα, που δεν συναντούμε πλέον πολύ συχνά στην εποχή μας.
Από το 2017 έως το 2021 η ανασκαφή στον αρχαίο λιμένα είχε επικεντρωθεί στο ΒΔ τμήμα του όρμου του Αμπελακίου, στη θέση νεώτερου προβλήτα, που έχει κατασκευασθεί από αρχαίες λιθοπλίνθους. Η έρευνα απέδειξε ότι η νεώτερη αυτή κατασκευή έχει θεμελιωθεί επάνω σε τμήμα του ανατολικού σκέλους του αρχαίου επιθαλάσσιου τείχους της πόλης. Ατυχώς, τα πορίσματα των πρόσφατων αρχαιολογικών ερευνών δεν έχουν ληφθεί υπόψιν από ορισμένους αρχαιολογούντες, που εσφαλμένα χαρακτηρίζουν το αρχαίο τείχος ως «λείψανα αρχαίων λιμενικών εγκαταστάσεων».
Το καλοκαίρι του 2022 άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στην ανασκαφή του αρχαίου λιμένος, καθώς η αρχαιολογική ομάδα καταπιάσθηκε με τη διευρεύνηση μακρόστενου κτίσματατος, τα κατάλοιπα του οποίου βρίσκονται σε απόσταση 70 μ. περ. Δ του τείχους, δηλαδή εντός του αρχαίου οχυρωματικού περιβόλου. Το κτήριο αυτό, σύμφωνα με τα έως τώρα στοιχεία, φαίνεται να ανήκει σε στοά, εκτεινόμενη κατά τον άξονα Β-Ν. Το συνολικό μήκος του κτηρίου παραμένει άγνωστο, ασφαλώς όμως ξεπερνά τα 32 μ., ενώ το πλάτος του είναι ίσο με 6 μ. Το οικοδόμημα φαίνεται ότι διαιρείται σε τετράγωνα δωμάτια, με εσωτερικές πλευρές μήκους 4.7 μ. Το τμήμα του κτηρίου που είναι ανιχνεύσιμο στο έδαφος περιλαμβάνει έξι ή επτά δωμάτια.
Στην αρχαιότητα οι στοές οριοθετούσαν συχνά σημαντικούς δημόσιους χώρους, όπως τις αγορές των πόλεων. Το στωικό οικοδόμημα του Αμπελακίου αποτελεί αναμφίβολα σημαντικό κτήριο της Σαλαμίνας των Κλασικών – Ελληνιστικών χρόνων. Θα αναμένουμε τη συνέχιση της ανασκαφής του με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον.
Ο ΙΛΙΣΟΣ, ως πρωτοπόρος επιστημονικός φορέας στον τομέα των αρχαιολογικών επισκοπήσεων, είχε μέσω του υπογραφομένου ενεργό συμμετοχή στην ανασκαφική έρευνα του 2022. Από την πρώτη φάση της ανασκαφής έγινε μερική χάραξη του ανασκαφικού κανάβου, με τη χρήση διπλόσυχνων δεκτών δορυφορικού εντοπισμού. Παράλληλα, τα τοπογραφικά όργανα παρουσιάσθηκαν στα μέλη της ανασκαφικής ομάδας, τα οποία είχαν την ευκαιρία να δοκιμάσουν τη χρήση τους στο πεδίο. Επιπλέον, ιδιαίτερα σημαντική για την τεκμηρίωση του μνημείου υπήρξε η λήψη αεροφωτογραφιών με Σ.Μη.Ε.Α. (“drone”) και, η αποτύπωση των αρχιτεκτονικών καταλοίπων με φωτογραμμετρικές μεθόδους. Από την επεξεργασία των στοιχείων που συλλέχθηκαν στο πεδίο προέκυψαν ποικίλα προϊόντα υψηλής ακρίβειας, όπως ορθοφωτομωσαϊκά και αρχιτεκτονικά σχέδια, που βρίσκονται ήδη στη διάθεση των ανασκαφέων.
Η συμμετοχή μας στην ανασκαφή του αρχαίου λιμένος της Σαλαμίνας είναι ιδιαίτερη τιμή για εμάς!